بسمه تعالی
نمازجمعه روز چهاردهم ماه میزان ۱۴۰۲ به امامت حجت الاسلام دکتر مظفری در مسجد جامع الغدیر بازار چهل باغتوی پشی با حضور جمعی از مومنین و متدینین برگزار گردید، خطیب نماز جمعه به مناسبت روز جهانی معلم، به اهمیت جایگاه علم و معلم از نگاه معارف دینی و ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی پرداختند. ایشان در ابتدای خطبه‌ی نخست، تصریح نمودند که ارزش جایگاه و مقام معلم، زمانی خوب شناخته می شود که ارزش علم، تعلیم و تعلم به خوبی شناخته شود.
آقای دکتر مظفری در بیان ارزش علم با اشاره به آیه ۹ سوره زمر خاطر نشان کردند که این آیه شریفه ما را به یک امر وجدانی راهنمایی نموده و می فرماید: هر کس وجدانا می فهمد که عالم و جاهل، دانا و نادان برابر نیستند و جایگاه عالمان بسیار برتر و والاتر از جایگاه نادانان است و تنها آنها که صاحبان عقل و خردند ، متذکر حقایق شده و آن‌را می پذیرند(قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الأَلْبابِ)،
چنانچه در آیه ۱۱ سوره مجادله نیز خداوند از مقام رفیع عالمان یاد نموده و آنها را در کنار مومنان واقعی صاحب درجات بلند دانسته است.(یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا العِلْمَ دَرَجاتٍ وَاللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ).
خطیب نماز جمعه در ادامه به موضوع اهمیت علم و حکمت، از دیدگاه معصومین علیهم السلام پرداخته و به فرمایش رسولُ اللَّه صلی اللَّه علیه وآله اشاره كردند که در آن آمده است: (قَلبٌ لَیسَ فیهِ شَی ءٌ مِنَ الحِکمَةِ کَبَیتٍ خَرِبٍ)، یعنی آبادانی دل‌های آدمی به علم و حکمت بوده و قلبی خالی از علم و حکمت مثل خانه‌ی خراب و ویران است. برای آبادی دلها، حضرت دستور داده‌اند:(فتَعَلَّموا، وعَلِّموا، وتَفَقَّهوا، ولا تَموتوا جُهّالاً ؛ فإنَّ اللَّهَ لا یَعذِرُ عَلَی الجَهلِ) [کنز العمّال: ۲۸۷۵۰؛ یعنی علم بیاموزید و آن را به دیگران بیاموزانید و فقیه و دانشمند عمیق‌نگر باشید، مبادا نادان و ندانسته از دنیا بروید که خداوند عذر کسی را به خاطر نادانی نمی پذیرد.
در حدیث دیگر حضرت رسول صلی اللَّه علیه وآله در باره خود می فرماید: (إذا أتی عَلَیَّ یَومٌ لا أزدادُ فیه عِلماً یُقَرِّبُنی إلَی اللَّهِ تَعالی فَلا بُورِکَ لی فی طُلوعِ شَمسِ ذلکَ الیَومِ! ) [ کنز العمّال: ۲۸۶۸۷؛ اگر در روزی، علمی که مرا به خدا نزدیک کند، برایم حاصل نشود، در طلوع خورشید آن روز خیر و برکتی نخواهد بود.
آقای دکتر مظفری با اشاره به دو جهت ذاتی و ابزاری علم فرمودند که جهت ذاتی علم عبارت است از « آگاه شدن انسان به واقعیاتی که آتش اشتیاق رسیدن به آنها در نهاد همه‌ی انسان‌ها شعله‌ور است.» این جهت علم، یکی از ویژگیهای انسان بوده و همه در هر زمان و مکانی بسته به همت و انگیزه ‌های متفاوت خود، دنبال علم و برطرف کردن ندانسته های خود است و طبق فرمایش رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله، این علم، سرمنشاء همه‌ی خوبی‌ها و در مقابل، جهل سرچشمه همه‌ی بدی‌هااست؛ العِلمُ رَأسُ الخَیرِ کُلِّهِ، و الجَهلُ رَأسُ الشَّرِّ کُلِّهِ.
حضرت امام علی علیه‌السلام نیز، علم را ریشه هر خوبی و نادانی را ریشه هر شر و بدی معرفی نموده است: العِلمُ أصلُ کُلِّ خَیرٍ، الجَهلُ أصلُ کُلِّ شَرٍّ.
امام اول شیعیان حضرت امام علی علیه‌السلام، در فرمایش دیگر علم و دانش را هم رأس فضیلت‌ها و هم نقطه پایان فضایل معرفی می کنند: (رَأسُ الفَضائلِ العِلمُ، غایَةُ الفَضائلِ العِلمُ)غرر الحکم: ۵۲۳۴ - ۶۳۷۹.
اما جهت ابزاری علم، به خدمت گرفتن آن برای رسیدن به هدف‌های دیگر مثل رسیدن به شغل، درآمد، مقام و قدرت و امثال آنها است که این جهت نیز در ذات خودش امر بد یا غیر اخلاقی به حساب نمی آید، بلکه برای رسیدن به اهداف لازم و ضروری، گاه لازم و واجب است، اما اگر کسی علم را تنها برای رسیدن به شغل و استخدام در ادارات و تصاحب کدام منصب و مقام دولتی در نظر بگیرد و در صورت نیافتن زمینه‌های آن، بکلی از ارزش ذاتی علم نیز چشم بپوشد و با انگیزه‌ی تمام، دنبال علم و تحصیل آن نباشد، این کار، نادرست خواهد بود؛ زیرا حیات واقعی و زندگی سالم و درست انسان به علم و حیات علمی او بستگی دارد. در زندگی عالمانه، تمام رفتارهای انسانی معطوف به علم و دانش شکل گرفته و همه در صدد کشف واقعیات و حقایق اند و در صورت رسیدن به حقیقت، انسان به اهداف عالی زندگی خود دست می‌یابد.
برخی از نقش‌های علم ابزاری، در فرموده‌ی رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله توضیح داده شده است که: طَلَبُ العِلمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ... بِهِ یُطاعُ الرَّبُّ و یُعبَدُ، و بِهِ تُوصَلُ الأرحامُ، و یُعرَفُ الحَلالُ مِنَ الحَرامِ، العِلمُ إمامُ العَمَلِ و العَمَلُ تابِعُهُ، یُلهَمُ بِهِ السُعَداءُ، و یُحرَمُهُ الأشقِیاءُ؛ یعنی دنبال علم رفتن بر هر مسلمانی فرض است... به برکت علم، پروردگار اطاعت شده و مورد پرستش قرار می‌گیرد، با بهره‌گیری از علم برقراری پیوند با بستگان، برقرار می‌ماند، به سبب علم، حلال از حرام بازشناخته می شود، در زندگی عالمانه، علم پیشوای عمل و عمل همواره به دنبال آن حرکت می‌کند، به‌ افراد خوشبخت، علم الهام می شود و بدبخت‌ها از آن محروم می مانند.
برای رسیدن به چنین زندگی عالمانه، امام علی علیه السلام دستور می دهد که: اِکتَسِبوا العِلمَ یُکسِبْکُمُ الحَیاةَ. علم و دانش به دست آورید تا به شما زندگی( واقعی) ببخشد.
با توجه به این حقیقت، به فرمایش امام علی علیه السلام، برتری مردم بر یکدیگر به سبب علوم و خردهای آنها است نه به خاطر ثروت‌ها و نسل و تبارهایشان. [: غرر الحکم: ۱۱۰۰۹.
چنانچه در نهج البلاغه حکمت پنجم، امام علم را میراث گرانبها(العِلمُ وِراثَةٌ کَریمَةٌ) و در حدیث دیگر آن را با فضیلت ترین دارایی معرفی نموده است.(العِلمُ أفضَلُ قِنیَةٍ)
آقای مظفری در جمع بندی این بخش از سخنان خود تصریح کردند که علم هم از ارزش ذاتی و هم از ارزش ابزاری برخوردار است و ما نباید تنها به یک بخش آن چشم دوخته و از بخش دیگر آن بکلی غفلت کنیم.
توجه به ارزش ذاتی علم، ما را به حقیقت دیگر فرمایش امام علی علیه السلام می رساند که علم، همواره چراغ عقل(العِلمُ مِصباحُ العَقلِ)، با فضیلت‌ترین هدایت(العِلمُ أفضَلُ هِدایَةٍ)یا زیبایی و جمالی است که هرگز پوشیده نمی ماند و یا خویشاوندی است که پیوند خویشی را به هیچ وجه نمی‌گسلد. یا علم، زینت ثروتمندان و بی‌نیازی افراد فقیر به حساب می آید (العِلمُ زَینُ الأغنِیاءِ و غِنَی الفُقَراءِ).
در فرمایش دیگر امام علی علیه السلام نیز آمده است: العِلمُ أفضَلُ شَرَفِ مَن لا قَدیمَ لَهُ. یعنی علم و دانش، بالاترین شرافت برای کسانی است که پیشینه‌ای ندارند، یعنی از خاندانی بزرگ و سرشناس به حساب نمی آیند.
آقای دکتر مظفری با اشاره به فرمایش دیگر امام علی علیه السلام که می فرماید: کَفی بِالعِلمِ شَرَفا أن یَدَّعِیَهُ مَن لا یُحسِنُهُ، و یَفرَحَ بِهِ إذا نُسِبَ إلَیهِ، و کَفی بِالجَهلِ ذَمّا یَبرَأُ مِنهُ مَن هُوَ فیهِ. بیان داشت که در ارزشمندی و ارجمندی، علم و دانش همین بس که هر کس با مراجعه به وجدان خویش به روشنی می فهمد که حتی کسی که علم را به خوبی نمی‌داند، باز دم از داشتن آن می‌زند و خود را عالم می پندارد، هر گاه علم و دانایی به او نسبت داده شود، خوشحال می‌گردد و در نکوهندگی و زشتی نادانی و جهل همین بس، که حتی آدم نادان و بی‌بهره از دانش، باز از جاهل بودن خود متنفر و بیزار است و به هیچ وجه خود را نادان حساب نمی‌کند.
در حدیث دیگر از امام علی علیه السلام، معیار شرافت و بزرگواری هر فرد، جامعه و هر قوم، به شرافتی ناشی از علم آنها دانسته شده است:(الشَّریفُ کُلُّ الشَّریفِ مَن شَرَّفَهُ عِلمُهُ).
این ارزش ذاتی علم، در هر شرایط و در هر نظام، طرفداران علم را رشد داده و آنها را به تکامل لازم می‌رساند. مردم رشید و باکمال، درس خواندن و دنبال علم رفتن را برای اعتلای ارزش های انسانی و اسلامی خود، یک هنر و مهارت ضروری می داند و برای رسیدن به آن، روش های درست درس خواندن را می آموزند و آنها را به خوبی به کار می گیرند و در نتیجه هیچ گاه از درس و تحصیل علوم، احساس خستگی و بی‌نیازی نمی‌کنند.
چنانچه در فرمایش امام علی علیه السلام آمده است: کُلُّ وِعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ إلاّ وِعاءَ العِلمِ ؛ فإنَّهُ یَتَّسِعُ بِهِ؛ هر ظرفی با قرار دادن چیزی در آن، ضیق و تنگ می شود جز ظرفیت علم و دانش که با قرار دادن علم بیشتر در آن، زیادتر گشایش می‌یابد.
یا در حدیث دیگر آن حضرت آمده است؛ هر چیزی با کمیاب شدن، ارزش یافته و گرانتر می شود، جز علم و دانش که او با زیادشدنش قیمتی‌تر و ارزشمندتر می‌شود. (کُلُّ شَیءٍ یَعِزُّ حینَ یَنزُرُ إلاّ العِلمَ، فإنَّهُ یعِزّ حینَ یَغزُرُ).
حجت الاسلام دکتر مظفری با اشاره به ارزشمندی علم، در جوامع پیشرفته، تصریح کردند که وقتی علم در یک جامعه ارزشمند باشد، شخصیت افراد تحصیل کرده و عالمان و معلمان آن جامعه ارزشمندتر خواهد بود. مردم بیشتر به آنها بها داده و از توانایی های آنها استفاده‌های لازم و بهینه را می‌برند، در حالی که عالمان و دانشمندان در جوامع عقب نگه داشته شده، غریب و مثل گنج‌های پنهان، ناشناخته و بلااستفاده باقی می مانند.
خطیب نماز جمعه برای تایید مطلب خود به
حقوق متوسط معلمان در ده کشور برتر دنیا اشاره کرد که بر اساس آن، حقوق متوسط یک معلم در کشور سوییس ۱۱۰ هزار دالر،لوکزامبورگ و کانادا ۱۰۰ هزار, هلند و استرالیا ، ۶۷۰۰۰ , آلمان ۶۳۰۰۰، آمریکا ۶۰۰۰۰, ایرلند ۵۳۰۰۰، دانمارک ۵۲۰۰۰, و اتریش ۵۰۰۰۰ دالر است، در حالیکه در کشوری مثل افغانستان، حقوق معلم بین صد و کمتر از یک هزار دالر در ماه است!
آقای مظفری با اشاره به دشواری رسیدن به جایگاه‌های بلند و رفیع زندگی عالمانه به لزوم نبرد و جهاد نفس‌گیر در مقابل جهل و نادانی اشاره کرد و با استناد به فرمایش امام علی علیه السلام که می فرمایند: (مَن قاتَلَ جَهلَهُ بِعِلمِهِ فازَ بِالحَظِّ الأسعَدِ)، اظهار داشت، هر فرد و قومی که با دانش و علم خود به جنگ نادانی برود، به بالاترین خوشبختی دست خواهند یافت. اما اگر کسی به دلیل تنبلی، راحت‌طلبی و رضایت دادن به حیات غیر علمی، دنبال علم و تحمل سختی‌های آن نباشد، طبیعتاً از سعادت و کمال لازم محروم خواهد ماند.
با توجه به اهمیت این موضوع است که امام صادق علیه السلام در فرمایشی دستور می دهد که: إن اُجِّلتَ فی عُمرِکَ یَومَینِ فَاجعَل أحَدَهُما لأِدَبِکَ لِتَستَعینَ بِه عَلی یَومِ مَوتِکَ. فقیلَ لَهُ: و ما تِلکَ الاستِعانَةُ؟ قالَ: تُحسِنُ تَدبیرَ ما تُخَلِّفُ و تُحکِمُهُ؛ یعنی اگر از عمرت دو روز باقی مانده باشد، یکی از آنها را برای کسب ادب و دانشِ خود صرف کن تا از آن برای روز رفتن از دنیا کمک بگیری. عرض شد: چه نوع کمک گرفتنی؟ فرمود: تا در آنچه پس از خود به جا می‌گذاری تدبیر نیکو و محکم به خرج دهی.
براساس این سفارش‌ها است که بزرگان و دانش آموختگان مکتب اسلام، حتی در لحظه احتضار نیز دنبال آموختن نکته‌های علمی بوده‌اند با این شعار که یک مسأله را دانستن و مردن بهتر از ندانسته مردن است.
طبیعی است که ارزش و جایگاه این گونه افراد در همه زمانها و مکانها بسیار بالا است، چنانچه در فرمایش رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله آمده است: أکثَرُ النّاسِ قیمَةً أکثَرُهُم عِلما، و أقَلُّ النّاسِ قیمَةً أقَلُّهُم عِلما؛ بیشترین ارزش و قیمت را کسانی دارند که از بیش ترین علم برخوردارند. در مقابل کمترین قیمت را کم‌علم ترین افراد دارا هستند.
این ارزش گذاری هم در جهت ارزش آرمانی و ذاتی علم و هم در جهت ارزش ابزاری علم صادق است. یك جامعه هم برای حیات علمی خود و هم برای راحت، عزیز و مقتدر زندگی كردن خود در ابعاد مختلف، به علم و حتی علوم مختلف احتیاج دارد.
امام علی علیه السلام با اشاره به این حقیقت خطاب به شخص مومن فرموده است: «ای مؤمن! همانا این دانش و ادب بهای جان توست؛ پس در آموختن آنها بکوش؛ زیرا هر چه بر دانش و ادب تو افزوده شود، بر قدر و قیمت تو افزوده می‌گردد؛ چه آن که با دانش به پروردگارت ره می‌بری و با ادب پروردگارت را نیکو خدمت می‌کنی و با آدابِ خدمت گزاری است که بنده سزاوار دوستی و نزدیکی به خدا می‌شود. پس، این اندرز را پذیرا شو تا از عذاب برهی».
در ادامه حجت الاسلام دکتر مظفری به بیان اجمالی جایگاه معلم پرداخته و خاطر نشان ساختند که حقیقتا علمی که زمینه های سعادت و هدایت انسان را فراهم ‌کند از ارزش والایی برخوردار است و نقش معلمان و مربیان نیز در این جهت بسیار والا و ارزشمند است، چنانچه پیامبر گرامی اسلام خطاب به حضرت علی فرمودند: به خدا سوگند اگر یك نفر به دست تو هدایت شود، برای تو بهتر از آن چیزی است كه خورشید برآن می تابد.
لذا شایسته است که هم معلمین و کادرهای آموزشی و تعلیمی با این نگاه ارزشی، به خود بنگرند و این ارزش را برای شغل خود قائل باشند تا با شناخت و انگیزه بیشتر و پشتوانه علمی بهتر بتوانند مسیر هدایت را برای شاگردان و دیگران فراهم کنند و هم مردم، به آنها با همین قدر و منزلت نگاه کنند.
در این زمینه در حدیث قدسی آمده است که: أوحَی اللَّهُ تَعالی إلی موسی: یا موسی، تَعَلَّمِ الخَیرَ وعَلِّمْهُ النّاسَ ؛ فإنّی مُنَوِّرٌ لِمُعَلِّمی الخَیرِ ومُتَعَلِّمیهِ قُبورَهُم ؛ حَتّی لا یَستَوحِشوا بِمَکانِهِم؛ خداوند به حضرت موسی وحی کرد که ای موسی! خیر را فراگیر و آن را به مردم بیاموز که من خودم نورانی کننده قبور معلمان و متعلمین خیر هستم تا از این جایگاه جدید شان به وحشت نیفتند.
در احادیث متعددی از رسول اللَّهِ صلی اللَّه علیه وآله نقل شده است که: إنَّ اللَّهَ ومَلائکَتَهُ حَتَّی النَّملَةَ فِی جُحرِها وحَتَّی الحوتَ فِی البَحرِ یُصَلّونَ عَلی مُعَلِّمِ النّاسِ الخَیرَ؛ خداوند متعال و فرشتگان و حتی مورچه در لانه‌هایشان و حتی ماهی در دریا بر معلم و آموزگار خوبی به مردم، درود می فرستند. یا برای معلم خیر تمام جنبندگان روی زمین و ماهیان دریا و تمام اهل آسمان و زمین طلب بخشش می کنند؛ إنَّ مُعَلِّمَ الخَیرِ یَستَغفِرُ لَهُ دَوابُّ الأرضِ، وحِیتانُ البَحرِ، وکُلُّ ذی رُوحٍ فِی الهَواءِ، وجَمیعُ أهلِ السَّماءِ والأرضِ.
برای دستیابی به این مقام و منزلت بسیار مهم، دین مقدس اسلام روی تحصیل علوم و تحمل سختی‌ها و مشکلات آن بسیار تاکید کرده است و در فرمایشی رسول اللَّه صلی اللَّه علیه وآله فرموده است: مَن لَم یَصبِر عَلی ذُلِّ التَّعَلُّمِ ساعَةً بَقِیَ فی ذُلِّ الجَهلِ أبَداً؛ یعنی کسی که لحظاتی دشواری یادگیری را تحمل نکند، برای همیشه در خواری نادانی باقی خواهد ماند.
در فرمایش دیگر امام علیٌّ علیه السلام فرمودند: لا یَستَحِیَنَّ أحَدٌ إذا لَم یَعلَمِ الشَّی ءَ أن یَتَعَلَّمَه؛ کسی که چیزی را نمی داند، مبادا از یادگیری آن خجالت بکشد.
از نصیحت های حضرت لقمان به پسرش این است: یا بُنَیَّ، اجعَلْ فی أیّامِکَ ولَیالیکَ وساعاتِکَ نَصیباً لَکَ فی طَلَبِ العِلمِ ؛ فإنَّکَ لَن تَجِدَ لَکَ تَضییعاً مِثلَ تَر کِهِ؛ فرزندم! در هر شب و روز و در لحظه های زندگی خود، بخشی را به طلب علم اختصاص بده و این کار را تضییع عمر حساب نکن؛ زیرا هیچ ضایع شدنی، مانند تضییع رها کردن علم نیست.
آقای مظفری در باره ضرورت نگرشی محترمانه مردم به معلمان به فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اشاره کردند که حضرت می فرماید: المُعَلِّمونَ خَیرُ النّاسِ؛کُلَّما اخلِقَ الذِّکرُ جَدَّدوهُ. أعطوهُم، ولا تَستَأجِروهُم فَتُحرِجوهُم؛فَإِنَّ المُعَلِّمَ إذا قالَ لِلصَّبِیِ: قُل: بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ، فَقالَ، کَتَبَ اللّهُ بَراءَةً لِلصَّبِیِّ، وبَراءَةً لِلمُعَلِّمِ، وبَراءَةً لِأَبَوَیهِ مِنَ النّارِ؛ معلمان، بهترین مردم اند، هرگاه یادآوری ها، رو به کهنگی می‌گذارند، معلمان آن ها را دوباره تجدید می کنند، از این رو حقوق آنها باید به آن ها اعطا شود، نه اینکه آن ها مثل اجیر، به اجاره گرفته شوند که در این صورت به زحمت خواهند افتاد. معلمان وقتی به کودک بسم الله الرحمن الرحیم را می آموزند، خداوند برائت از آتش جهنم را هم برای کودک و هم برای معلم و هم برای پدر و مادر کودک می نویسد.
آقای دکتر مظفری در پایان خطبه های نماز جمعه با اشاره به یک جریان تاریخی خاطر نشان ساختند که نوع برخورد و تعامل دولت و ملت با علم و عالم و مکتب و مدرسه در رونق یا کاهش انگیزه تحصیلی شاگردان مکتب و مدرسه بسیار موثر است.
روزی شاه عباس از مدرسه دینی ملا عبدالله در اصفهان بازدید کرد و دید افراد محدودی در آن ثبت نام کرده است. از این قضیه ناراحت شد و گفت: چرا چنین است؟!
ملا عبدالله گفت: خواهشی از تو دارم؛ یک روز من شاه و شما رعیت باشید و هر کاری گفتم انجام بدهید و هیچ سوالی نپرسید.
شاه پذیرفت. روزی ملا سوار اسب شد و شاه جلوی او پیاده رفت. مدتی در اماکن شلوغ شهر به همین ترتیب گشتند.
دو روز بعد مدرسه شلوغ شد، ملا به شاه گفت: روزی که محبت کردید و در شهر پیاده رفتید و من سواره، ارزش علم را بر مردم شهر مشخص کردید و این مردم عاشق علم شده و در مدرسه ثبت نام کرده‌اند.
ابزار تبلیغ بسیاری از چیزها به دست حاکمان و افراد برجسته اجتماع است به هر چیزی علاقه نشان دهند مردم نیز به آن متمایل می شوند. اما اگر این علاقه و شور و شوق نسبت به علم و عالم و معلم ضعیف باشد، شاگردان نیز آینده خود را تاریک دیده و به تحصیل علم، شور و هیجان نشان نخواهد داد.